Protezy częściowe po operacji oszczędzającej piersi
Dr med. Vera von Bodungen, ordynatorka Uniwersyteckiej Kliniki Ginekologii i Położnictwa LMUG Monachium oraz Susanne Ernst, doradca do spraw wyrobów medycznych w firmie Anita
Poniższy artykuł ukazał się w wydaniu 2/2016 specjalistycznego czasopisma MTD - Medizin-Technischer Dialog
Rak piersi jest wciąż najczęstszą chorobą nowotworową u kobiet na całym świecie.
Tylko w Niemczech każdego roku nowotwór piersi diagnozowany jest u ponad 75 000 kobiet. W ostatnim czasie znacznie wzrosła liczba zachorowań na raka wśród kobiet po 35 roku życia.
Według najnowszych badań większość nowotworów złośliwych zlokalizowanych jest w kanalikach mlecznych.
Jednakże każde schorzenie piersi jest bardzo indywidualne, także pod względem agresywności oraz szybkości wzrostu złośliwych komórek. Ogólnie rzecz biorąc, szanse na wyzdrowienie znacznie wzrosły dzięki operacjom, terapiom farmakologicznym (w szczególności leki cytostatyczne i antyhormonalne), a także radioterapii i nowym terapiom celowanym.
Diagnoza raka to dla wielu kobiet prawdziwy szok. Dlatego prowadzący ginekolodzy lub chirurdzy plastyczni powinni przeznaczyć wiele czasu na udzielenie swoim pacjentkom indywidualnych porad, wyjaśnienie terminów medycznych w zrozumiały sposób oraz szczegółowe omówienie terapii. W większości przypadków (około 70%) wcześnie wykrytych nowotworów rozważana może być terapia oszczędzająca piersi.
Z zasady konieczna jest operacja piersi oraz usunięcie tak zwanych węzłów wartowniczych z dołu pachowego lub też dalszych węzłów chłonnych pod pachami. Węzeł wartowniczy to pierwszy węzeł chłonny, do którego spływa limfa z obszaru objętego nowotworem. Później dociera do dalszych węzłów chłonnych w dole pachowym. Węzeł wartowniczy „czuwa” więc nad innymi węzłami chłonnymi.
Jest on również z dużym prawdopodobieństwem pierwszym węzłem chłonnym, w którym pojawią się komórki nowotworowe. Podczas operacji węzeł wartowniczy zostaje zlokalizowany, oznaczony, usunięty i zbadany. Jeśli badanie nie wykaże obecności komórek nowotworowych, usuwanie kolejnych węzłów chłonnych nie jest zwykle konieczne.
Zastosowanie tej procedury pozwala uniknąć usuwania zbyt wielu zdrowych węzłów chłonnych, które są tak ważne dla przepływu limfy i pomagają zapobiegać obrzękowi limfatycznemu. Stan układu limfatycznego dostarcza wskazówek na temat rozprzestrzeniania się nowotworu w organizmie, które wykorzystywane są do planowania dalszego leczenia.
Dostępne są różne możliwości operacyjnego leczenia piersi objętych chorobą:
1. Operacja oszczędzająca piersi
2. Kwadrantektomia
3. Mastektomia podskórna
1. Operacja oszczędzająca piersi
Ta metoda operacyjna polega na usunięciu guza z piersi wraz z wystarczającym marginesem zdrowych tkanek. Jest ona stosowana w przypadku niewielkich zmian nowotworowych lub korzystnego stosunku wielkości piersi do wielkości guza. Najczęściej po operacji pozostaje jedynie niewielka blizna oraz ubytek tkanki. Ta metoda obejmuje zawsze radioterapię pozostałej części piersi.
2. Kwadrantektomia
W ramach tej metody usuwana jest jedna czwarta piersi, w której znajduje się guz. W ok. 55% przypadków dotyczy to górnego, zewnętrznego kwadrantu. Jeśli w takim przypadku nie zostanie zastosowane rozwiązanie onkoplastyczne, ze względu na stosunkowo duży ubytek tkanki zazwyczaj konieczna jest późniejsza kompensacja.
3. Mastektomia podskórna
Podczas takiej operacji usuwana jest cała podskórna tkanka gruczołowa, jednak w większości przypadków możliwe jest pozostawienie brodawki sutkowej, skóry oraz znajdującej się pod nią tkanki tłuszczowej. Również w tym przypadku często konieczna jest kompensacja ze względu na deficyt objętości. Mówi się wówczas o operacji rekonstrukcyjnej. Istnieją różne możliwości rekonstrukcji piersi. Może ona nastąpić przez umieszczenie implantu lub z wykorzystaniem tkanki własnej (np. płata z brzucha). Jeśli nie było możliwości pozostawienia brodawki sutkowej, można ją również zrekonstruować (np. w formie tatuażu).
4. Ablatio simplex
W tym przypadku usuwany jest cały gruczoł sutkowy wraz z pokrywającą go skórą, łącznie z brodawką sutkową. Ze względu na powstałą w ten sposób asymetrię często konieczne jest późniejsze zaopatrzenie protetyczne.
Podstawowa pomoc po operacji
W celu optymalnej stabilizacji oraz immobilizacji operowanej piersi bezpośrednio po zabiegu rekonstrukcyjnym stosowany jest biustonosz kompresyjny. Wspomaga on proces gojenia poprzez kontrolowany ucisk w obszarze blizny i odciąża drogi odpływu limfy. Po rekonstrukcji z zastosowaniem implantu stosowany jest dodatkowo specjalny pas zapobiegający dyslokacji (przesuwaniu się) implantu.
W przypadku rekonstrukcji piersi z implantem możliwe jest, że nieoperowana strona z biegiem czasu ulegnie zmianie, np. ze względu na wahania wagi, dlatego w późniejszym czasie konieczna może stać się kompensacja. Również po rekonstrukcji z użyciem tkanek własnych może dochodzić do deficytów objętości, powodujących konieczność częściowej kompensacji.
Bezpośrednio po operacji oszczędzającej piersi stosowane są miękkie biustonosze z mikrofibry lub mikromodalu najwyższej jakości, a także miseczki kompensacyjne z częścią tylną z mikrofibry. Te materiały chronią delikatną skórę i można je nosić również podczas radioterapii.
Podczas radioterapii tkanka jest często opuchnięta i bardzo wrażliwa. W tym czasie zwykle nie można jeszcze nosić zwykłego biustonosza. Przeznaczone są do tego specjalne biustonosze, które dzięki wykonaniu z miękkich materiałów wysokiej jakości są odpowiednie do stosowania już w tym czasie, dzięki czemu nie trzeba całkowicie rezygnować z biustonosza.
Wizualny efekt terapii można ocenić dopiero na dalszym etapie leczenia, kiedy tkanki zregenerują się po radioterapii.
Doradztwo jako kluczowy czynnik
Nierzadko po operacji piersi wyglądają asymetrycznie. W zależności od wielkości usuniętego guza, po operacji oraz ustąpieniu związanej z nią opuchlizny często okazuje się, że powstał widoczny ubytek tkanki. Najpóźniej wtedy pacjentki najbardziej potrzebują fachowej porady, osoby, która odpowie na ich pytania i przedstawi im niezbędne informacje.
Możliwości kompensacji i protezy częściowe
Wiele kobiet rezygnuje z rekonstrukcji i decyduje się na wyrównanie asymetrii przez protezę częściową. Bardzo dobrze nadają się do tego miękkie nakładki kompensacyjne z silikonu, dostępne w różnych kształtach i rozmiarach.
Oferta indywidualnych możliwości kompensacji jest bardzo różnorodna. Nakładki kompensacyjne są wykonane z przyjemnego dla skóry, testowanego dermatologicznie silikonu. Są lekkie, miękkie i wyposażone w cienkie brzegi, dzięki którym przejście między protezą a ciałem jest tak naturalne, jak to tylko możliwe. Najróżniejsze kształty umożliwiają przywrócenie naturalnej symetrii w stosunku do nieoperowanej piersi, subtelne zamaskowanie nierówności oraz łagodne wypełnienie brakującej objętości.
Dostępne są:
- protezy częściowe w kształcie trapezu, które można indywidualnie wypełnić specjalną watą, przeznaczone do korekty niewielkich deficytów w dolnej części piersi,
- nakładki kompensacyjne w kształcie trójkąta lub kropli (opcjonalnie samoprzylepne) do kompensacji w obszarze całych piersi,
- bardzo cienkie, trójkątne miseczki ze spodem z mikrofibry, które w razie potrzeby można częściowo wypełnić specjalną watą,
- protezy częściowe z ozdobną częścią tylną z mikrofibry,
- samonośne nakładki sutkowe, jeśli brodawka sutkowa została usunięta lub ma zostać podkreślona,
- Szczególnie godne polecenia są biustonosze usztywniane, zaprojektowane specjalnie do zastosowania z protezami częściowymi. Wyjątkowy krój pozwolił zrezygnować z fiszbin lub usztywniaczy bocznych, które mogłyby powodować ucisk.
Obrzęk limfatyczny
W przypadku zajętych węzłów wartowniczych konieczne jest usunięcie pachowych węzłów chłonnych. W takiej sytuacji zwykle usuwa się co najmniej dziesięć węzłów chłonnych z dołu pachowego. Ich usunięcie może spowodować zakłócenie lub zatrzymanie odpływu limfy w danym miejscu. Może dojść do obrzęku – na przykład ręki. Uzupełnieniem leczenia medycznego jest zaopatrzenie w lekką protezę oraz odpowiedni gorset z szerokimi, odciążającymi ramiączkami.
Skutkiem operacji oraz radioterapii może być obrzęk limfatyczny piersi, boku, a nawet pleców.
Do zapobiegania obrzękom limfatycznym mogą przyczynić się następujące działania:
- Ramiączka biustonosza w żadnym wypadku nie mogą wrzynać się w skórę.
- Należy nosić biustonosze z szerokimi ramiączkami, które się nie zwijają, oraz z miękkim i zerokim pasem pod biustem.
- Unikać odzieży, która zwęża się lub uciska po operowanej stronie.
- Wspomagać odprowadzanie limfy przez gimnastykę.
- Co jakiś czas wyciągać rękę do góry (powyżej serca). Unikać ran ciętych i zadrapań.
- Nie nosić torebki po operowanej stronie ciała.
- Nie wykonywać pomiarów ciśnienia krwi, zastrzyków lub pobierania krwi po operowanej stronie ciała.
Do redukcji obrzęków pooperacyjnych dostępne są również specjalne bandaże odciążające układ limfatyczny, do stosowania w obszarze piersi i ramion. Specjalny materiał o fakturze z wypustkami zapewnia lepsze ukrwienie, pobudza przepływ limfy i umożliwia lepsze gojenie się blizn.
